یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی از گذشته تاکنون گچ بوده است. این ماده پودری سفید رنگ علاوه بر زیرسازی در زیبایی و ساخت نمای ساختمانها نیز کاربرد زیادی دارد. سنگ گچ به صورت طبیعی از سطح زمین به دست میآید و پس از آن در کارخانه به شکل پودری که ما آن را به نام گچ میشناسیم درمیآید. زمانی که کنار دست یک استاد کار ماهر ایستاده اید، کار کردن با گچ کار چندان دشواری به نظر نمیرسد. اما اگر خودتان دست به کار شوید خواهید دید که شناخت نوع گچ مورد نیاز و نحوه ترکیب آن با آب و دیگر مواد موضوعی کاملا تخصصی است. در این مقاله همه چیز را درباره گچ و گچ پاش توضیح میدهیم تا پس از این کار با این ماده شگفت انگیز برای شما کمی راحتتر شود.

نحوه تولید گچ چگونه است؟

ماده اصلی که گچ از آن به دست میآید سنگ گچ نام دارد. ترکیبات این ماده میتواند به صورت سولفات کلسیم آبدار یا سولفات کلسیم بدون آب باشد. پس از استخراج سنگ گچ از معادن زمینی آن را در کوره پخته و با استفاده از آسیاب به حالت پودری درمیآید. معادن سنگ گچ در ایران در اطراف تهران، آذربایجان، جاجرود و اطراف مشهد وجود دارند. سنگ گچ استخراج شده از این معادن خالص نیست و معمولا به رنگهای خاکستری، زرد و سرخ پیدا میشود. بسته به نوع ناخالصی ترکیب شده با گچ خالص رنگ و کاربردهای آن متفاوت خواهد بود.

به طور کلی سنگ گچ موجود در طبیعت به چهار دسته تقسیم میشود. هر یک از این انواع دارای کاربردهای مختلفی هستند اما تنها نوع معمولی آنها در گچ پزی استفاده میشود. انواع سنگ گچ شامل سنگ گچ مرمری، مطبق، خوشه ای و معمولی است. نوع مرمری از جمله سنگهای زینتی است. نوع مطبق لایه لایه است و نوع خوشه ای تار و پودی شبیه به ابریشم دارد.

انواع گچ مورد استفاده در ساختمان چیست؟

گچ دیرگیر

بسته به اینکه گچ را در کدام قسمت ساختمان و برای زیرکاری یا تزیین به کار میبرید، انواع متفاوتی از آن را باید استفاده کنید. به طور کلی گچهای مورد استفاده در ساختمان سازی را میتوان به دسته های زیر طبقه بندی کرد.

– گچ سفید

در پایان کار گچ کاری ساختمان از گچ سفید برای پوشاندن کامل دیوارها و سقفها به صورت روکار استفاده میشود. گچ سفید برای گچبریها نیز به کار میرود و قیمت آن نسبت به دیگر انواع گچ پایینتر است.

– گچ مرمر

گچ مرمر را با سنگ گچ مرمر اشتباه نکنید. این نوع گچ از انواع بدون آب است که در برابر رطوبت مقاومت بالایی از خود نشان میدهد.

– گچ ساتن

از ترکیب گچ با مواد افزودنی همچون پرلیت گچ ساتن به دست میآید و از آن برای سفیدکاری نهایی استفاده میشود.

– گچ سیوا

استفاده از گچ سیوا برای زیرسازی کاربرد بسیاری دارد. از آنجایی که این نوع گچ قابلیت رنگ پذیری بسیاری دارد میتوان از آن در سطوح مختلف استفاده کرد.

– گچ عاج

دانه های این نوع گچ معمولا بسیار نرم و ریز است. به همین دلیل میتوان از آن در مجسمه سازی، کشته کشی یا ساخت پیش ساخته ها استفاده کرد.

– گچ گیپتون

اگر گچ را با مواد چسبیدنی مثل سریشم ترکیب کنید گچ گیپتون به دست میآید. خاصیت چسبندگی این نوع گچ باعث میشود که استفاده از آن بر روی سطوح مختلف آجری، متخلخل، سیمانی و بتنی کار راحتی باشد.

– گچ پلیمر

برای تولید گچ پلیمر باید پلیمرهای خاصی به گچ اضافه کرد. این نوع گچها معمولا برای روکاری دیوارهای داخلی ساختمانها استفاده میشود و دارای مقاومت بالایی در برابر حرارت و رطوبت است. برای استفاده از گچ پلیمر باید از دستگاه گچ پاش استفاده کرد. به همین دلیل سرعت روکاری با این گچها بیشتر است.

– گچ دیرگیر

همانطور که از نام این گچها برمیآید، گچ دیرگیر نسبت به گچ معمولی زمان بیشتری برای گیرش نیاز دارد. برای ساخت این نوع گچ روشهای مختلفی وجود داشته و از ترکیب مواد متفاوتی با گچ میتوان آن را به دست آورد. اصلیترین کاربرد گچ دیرگیر سفیدکاری دیوارها، قالب گیری مجسمه سازی، قالبگیری چینی و تولید مواد اولیه سرامیکی است.

– گچ رنگی

برخی از انواع گچهای رنگی از وجود عناصر ناخالصی در گچ به دست میآیند. به عنوان مثال گچ قرمز که برای زیرکاری گچ سفید استفاده میشود از این نوع است. اما برخی از انواع آنها از ترکیب مواد شیمیایی با گچ حاصل میشوند. این مواد رنگ دهنده رنگهای متنوعی به گچ میبخشند و برای تزیین دکور و گچبریها یا ساخت گچ تحریر استفاده میشوند.

خواص اصلی گچ چیست؟

گچ و گچ پاش

یکی از اصلیترین و جذابترین خواص گچ رنگ سفید و زیبای آن است. به همین دلیل است که بسیاری از افراد برای توکاری و زیباسازی دکوراسیون داخلی به گچ کاری بسنده میکنند. به علاوه این ماده بسیار زودگیر است. همین عامل باعث میشود که سرعت تکمیل ساختمانها بیشتر شده و زمان زیادی برای خشک شدن گچ نیاز نباشد. به علاوه به دلیل وجود همین خاصیت میتوان از آن برای تیغه های 5 سانتی و طاقهای ضربی استفاده کرد.

قیمت ارزان و فراوانی گچ یکی از مهمترین دلایل پرکاربرد بودن آن است. به علاوه این ماده کاملا رنگ پذیر است و در صورت خراب شدن به راحتی ترمیم میشود. به دلیل آن که یکی از ترکیبات اصلی سنگ گچ آب است، در برابر آتش سوزی مقاومت بالایی دارد. به همین دلیل در محیطهایی با دیوارهای گچی آتش دیرتر به دیگر نقاط خانه سرایت میکند. توجه کنید که استفاده از گچ نمیتواند پوشش ضد حریق مناسبی برای منزل شما باشد. اگر قصد دارید منزل خود را در برابر آتش بیمه کنید بهتر است از متریال مناسب‌تری استفاده کنید.

دیوارهای گچی عایق مناسبی برای صدا و حرارت هستند. اگر دقت کرده باشید خانه ای با دیوارهای گچی در طول سال دمای مطلوبتری داشته و آرامتر است. این ماده در برابر آب و رطوبت مقاومت خیلی کمی دارد. به همین دلیل استفاده از آن در مناطق مرطوب یا محلهایی نظیر آشپزخانه یا حمام توصیه نمیشود. همچنین در صورتی که ساختمان شما لوله کشی مناسبی نداشته باشد یا بارش باران باعث آب دادن دیوارها شود، بهتر است از متریال دیگری برای پوشاندن دیوارهای خود استفاده کنید.

برای استفاده از گچ ساختمانی باید چه کرد؟

گچ کاری

بدون شک گچ خشک به خودی خود هیچ کاربردی در ساختمان سازی ندارد و باید آن را به ماده ای نسبتا چسبناک تبدیل کرد که برای پوشاندن سطوح مناسب باشد. به همین دلیل بناها و استادکاران این ماده را با آب مخلوط میکنند. توجه کنید که مقدار آب و گچ باید با یکدیگر در تناسب باشد. در غیر این صورت یا گچ بیش از حد شل شده یا سفت میشود و پس از کار کردن ترک میخورد. به همین دلیل بهتر است میزان آب مورد نیاز را از استادکار سوال کنید.

پس از ترکیب گچ و آب ماده ای چسبناک به دست میآید که غلظت کافی برای قرار گرفتن روی دیوار را دارد. استادکار گچ را برداشته و با استفاده از ماله آن را بر روی دیوار پخش میکند. ضخامت گچ روی دیوار باید در همه جا یکسان باشد و در نهایت سطحی صاف و یکدست بدون فرورفتگی یا برآمدگی به دست آید. برخی از انواع گچ نظیر گچ پلیمر را میتوان با استفاده از دستگاه گچ پاش به دیوار پاشاند. با استفاده از این دستگاه میتوان گچ را به صورت مسطح درآورد یا برای تولید شکلهای مختلف از آن استفاده کرد.

اگر قصد داشته باشید ملات بسازید، باید آب را با گچ و خاک رس ترکیب کنید. بسته به اینکه چه مقدار خاک رس استفاده میکنید، میزان گیرش گچ متفاوت است. از آنجایی که حجم ماده حاصل پس از خشک شدن افزایش پیدا میکند، پس از کار کردن این ماده همه سوراخها و منافذ دیوار پر شده و سطحی یک دست به وجود میآید. اما نمیتوان از ملات برای روکاری استفاده کرد. چرا که رنگ و ساختار آن زیبا و منظم نیست.

هنگام استفاده از گچ این نکات را در نظر بگیرید.

کاربرد گچ

توجه کنید که ترکیب آب با گچ به اندازه ای که به نظر میرسد ساده نیست. در صورتی که مقدار آب مناسب نباشد در نهایت همه زحمات شما به باد خواهد رفت. همچنین ممکن است ماده ایجاد شده زود سفت شده و قابل استفاده نباشد. به همین دلیل هنگامی که قصد دارید از گچ استفاده کنید این نکات را در نظر بگیرید.

– بلافاصله پس از ریختن آب هم زدن را آغاز نکنید. بهتر است حدود دو دقیقه صبر کرده و سپس به آرامی گچ را با آب مخلوط کنید. این کار باعث میشود که گچ در آب گلوله گلوله نشده و مخلوط کردن آن بسیار راحت باشد.

– بسته به مقدار آب یا گرم و سرد بودن آن و دیگر ترکیباتی که با گچ مخلوط میشود زمان گیرش آن متفاوت خواهد بود. بنابراین اگر این زمان برایتان مهم است حتما در مقدار و نوع مواد ترکیبی دقت کنید. مثلا اگر قصد دارید گچ را زودگیر کنید میتوانید از نمک خیلی کم، آب گرم یا زاج استفاده کنید. برای دیرگیر شدن نیز میتوان مقدار نمک را کمی افزایش داد یا از آب بیشتری استفاده کرد.

– نوع گچ را بر اساس کاربرد انتخاب کنید. اگر قصد دارید از گچ برای مجسمه سازی استفاده کرده و پس از اتمام کار آن را رنگ کنید بهتر است از گچهای مخصوص مجسمه سازی استفاده کرده و کمی آهک به ترکیب اضافه کنید.

– دقت کنید که گچ به شیشه نمیچسبد و در عوض خیلی زود به سطوح فلزی و چوبی میچسبد. بنابراین باید هنگام استفاده از آن بر روی این سطوح بهتر است از مواد دیگری استفاده کنید تا دچار مشکل نشوید. به عنوان مثال استفاده از آهار صابون یا روغنها بر روی سطوح فلزی و چوبی میتواند باعث راحتتر شدن کار شود.

– اجازه ندهید که ملات گچ در نزدیکی فلزات قرار گیرد. چرا که باعث ایجاد سولفات میشود. همچنین پس از ترکیب با آب نیز بهتر است بلافاصله از آن استفاده کنید. چرا که ماده خمیری ایجاد شده خیلی زود سفت میشود.

– در هوای سرد برای خشک شدن گچ میتوان از بخاری استفاده کرد. اما دقت کنید که نباید اجازه دهید که گچ خیلی داغ شود. چرا که این موضوع باعث نرم شدن گچ و ریختن آن خواهد شد.

دستگاه گچ پاش چیست؟

 

مثل شاتکریت یا دیگر ملاتهای ساختمانی پاششی که با استفاده از دستگاه های سیمان پاش یا ملات پاش به سطوح موردنظر پاشیده میشوند میتوان از دستگاه گچ پاش برای پاشیدن گچ استفاده کرد. نکته قابل توجه این است که این دستگاه تنها برای پاشش گچ استفاده نمیشود و میتوان از آن برای پاشیدن ملات سیمانی یا آهکی نیز استفاده کرد.

عملکرد دستگاه گچ پاش مشابه دستگاه شاتکریت یا سیمان پاش است. همچون این دستگاه گچ پاش نیز دارای یک مخزن است که از گچ پاششی پر میشود. پس از آن این گچ با مقدار معین آب مخلوط شده و ملاتی یکنواخت با غلظت مناسب به دست میآید. از آنجایی که گچ پاش یک دستگاه پنوماتیکی است مثل دیگر دستگاه های ملات پاش از فشار هوا برای پاشیدن گچ استفاده میکند.

این دستگاه دارای ویژگیهای مختلفی است و سرعت کار شما را تا حد زیادی بالا میبرد. با استفاده از گچ پاش شکل دادن به گچ پلیمر بسیار ساده میشود و میتوان دکوراسیونهای مختلف را با استفاده از آن ساخت. همچنین سرعت کار به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کرده و گچ کاری سطوح شیبدار یا سقف راحتتر میشود. به علاوه غلظت گچ در همه نقاط یکسان بوده و شما نگران سفتی یا شلی ملات تولید شده نخواهید بود. حمل این دستگاه آسان است و استفاده از آن حتی برای افراد مبتدی یا کمتر حرفه ای نیز چندان دشوار نخواهد بود.

مشخصات گچ پلیمر چیست؟

گچ پلیمر

به دلیل کاربرد فراوان گچ پلیمر در این بخش کمی بیشتر درباره آن توضیح خواهیم داد. همانطور که پیشتر گفته شد این نوع گچ از ترکیب پلیمرها با گچ به دست میآید. کاربرد آن برای روکاری و سفیدکاری است و با استفاده از دستگاه گچ پاش یا ملات پاش به دیوار پاشیده میشود. به همین دلیل به گچ پلیمر گچ پاششی نیز میگویند. به دلیل نوع کاربرد و مزیتهای این گچ میتوان آن را جایگزین مناسبی برای روش سنتی گچ کاری دانست.

گچ پلیمر از ترکیب آهک هیدراته، پرلیت و مواد پلیمری با گچ معمولی ساخته میشود. این مواد باعث میشوند که گچ به راحتی در دستگاه گچ پاش مخلوط شده و پاشیده شود. گچ پلیمر نسبت به گچ معمولی سبکتر است و پوشش دهی بهتری دارد. به دلیل این که این نوع گچ با استفاده از دستگاه گچ پاش یا ملات پاش به دیوار پاشیده میشود سرعت کار را نیز بالاتر میبرد. همچنین یک دستی ملات و غلظت در همه جای دیوار حالت زیباتری به آن میبخشد.

زمان مورد نیاز برای گیرش گچ پلیمر بیشتر است اما این گچ مقاومت بالاتری داشته و عایق مناسبتری است. به دلیل چسبندگی بالاتر و دقت بیشتر دستگاه گچ پاش دورریز و ضایعات گچ پلیمر نسبت به گچ معمولی کمتر است. این نوع گچ معمولا ترک نمیخورد و در برابر رطوبت نیز مقاوم است. بنابراین میتوان از آن در محیطهای مرطوب نیزبا خیال راحت استفاده کرد.

ضخامت لایه گچ کاری شده گچ پلیمر روی دیوار تا 10 سانتی متر قابل تغییر بوده و به دلیل وزن سبک و حجم بالا بسیار به صرفه است. با استفاده از این گچ پوشش دادن گوشه ها و مناطق دور از دسترس نیز بسیار راحت است و میتوان از آن برای تزیین دکوراسیون داخلی و زیباسازی فضای ساختمان نیز استفاده کرد. تنها نکته ای که هنگام استفاده از گچ پلیمر باید در نظر بگیرید تخصص شخص گچ کار است. از آنجایی که دستگاه گچ پاش و گچ پلیمر دستگاهی جدید در ایران است، افراد کمی تخصص کافی برای پرداخت آن را دارند. به همین دلیل بهتر است پیش از سپردن کار به گچ کار از نمونه کارهای او دیدن نمایید.

منظور از گچ کشته چیست؟

گچ کشته را میتوان یکی از انواع گچ دیرگیر دانست. این نوع گچ تا پیش از خشک شدن کامل شکل پذیر است و به همین دلیل میتوان از آن برای روکاری استفاده کرد. توجه کنید که گچ کشته به تنهایی برای روکاری مناسب نیست. چرا که این گچ بسیار نازک بوده و مقاومت چندانی ندارد. بنابراین از آن برای روکش کردن نهایی سطح استفاده میشود.

گچ کشته گچی نیست که در کارخانه تولید شود و شما بتوانید آن را تهیه کنید. این نوع گچ معمولا در زمان تهیه ملات ایجاد میشود و به همین دلیل از انواع گچ میتوان برای تهیه آن استفاده کرد. برای تهیه گچ کشته باید از گچ خیلی نرم و الک شده استفاده کرد. به علاوه بهتر است هنگام ترکیب کردن آب با آن بلافاصله هم زدن را آغاز کرد و این کار را به مدت ده دقیقه ادامه داد. توجه کنید که در طول فرایند پرداخت اگر ملات کشته سفت شد میتوان از آب بیشتری استفاده کرد. اما این کار باعث کاهش مقاومت مکانیکی ملات میشود.

مشخصات گچ دیرگیر چیست؟

به طور کلی زمان گیرش گچ چندان زیاد نبوده و خیلی زود سفت و سخت میشود. اما در بعضی کاربردها لازم است این زمان را کمی بیشتر کرد. به همین دلیل از مواد افزدونی مختلف برای افزایش زمان گیرش گچ استفاده میکنند. توجه کنید که مواد افزوده شده به گچ باید به گونه ای باشند که ضمن افزایش زمان گیرش خصوصیات گچ را از بین نبرند.

در نکات مطرح شده در بخشهای قبلی به برخی روشهای طبیعی برای افزایش زمان گیرش گچ اشاره کردیم. اما مسئله اینجا است که پیاده سازی این روشها نیاز به تجربه کافی داشته و در برخی موارد ممکن است نتیجه ای نامطلوب به بار بیاورند. به همین دلیل روشهایی علمیتر و تخصصیتر برای ساخت گچ دیرگیر استفاده میشود که در ادامه آنها را بیان میکنیم.

در روش اول در فرایند پخت و فرآوری سنگ گچ زمان پخت و دما را به گونه ای تنظیم میکنند که گچ دیرگیر ساخته شود. این فرایند دارای استانداردهای مشخصی است و مربوط به کارخانه میشود. بنابراین گچ حاصل از این فرایند به عنوان گچ دیرگیر به بازار عرضه میشود. در روش دوم میتوان از افزدونیهای شیمیایی استفاده کرد. توجه کنید که نسبت مواد شیمیایی استفاده شده میتواند تاثیر زیادی در زمان گیرش گچ داشته باشد. بنابراین این فرایند نیز در کارخانه انجام میگیرد.

گچ دیرگیر نسبت به گچهای معمولی داری خواص ضد آب و ضد رطوبت است. بنابراین میتوان از آن در محیطهای مرطوب استفاده کرد. به علاوه این نوع گچ کمتر ترک خورده و ضربه میخورد. به همین علت میتوان آن را برای مقاوم سازی استفاده کرد. انواع مختلف گچ نظیر گچ پلیمر، گچ گیپتون و سیوا را میتوان به صورت دیرگیر ساخته و برای زیرکاری استفاده کرد. همچنین میتوانید از گچ دیرگیر ساتن برای انجام روکاری هم استفاده کرد.

کاربردهای اصلی گچ چیست؟

 

شاید بتوان گچ را یکی از پرکاربردترین مواد در زندگی دانست که از بچه های کوچک تا مسنترها با آن سر و کار دارند. اگر کمی دقت کنید مصداقهای بسیاری از کاربرد گچ را در طول شهر و حتی زندگی خود خواهید دید. از گچهای مدرسه بگیرید تا گچی که برای ساختمان سازی و مجسمه سازی استفاده میشود. در این بخش کاربردهای گچ را دقیقتر بررسی خواهیم کرد.

– زیرکاری

از انواع مختلف گچ میتوان برای زیرکاری سطوح مختلف استفاده کرد. اگر قصد دارید دیوارهای ساختمان خود را رنگ کرده یا کاغذ دیواری کنید، باید زیر آن را با استفاده از گچ پرداخت کنید. به علاوه برای پیاده سازی برخی از طرحهای تزیینی نیز میتوان از پیش ساخته های گچی استفاده کرد.

– سفیدکاری

در ایران سفیدکاری دیوارها با استفاده از گچ هنوز هم یکی از پرکاربردترین روشها در ساختمان سازی است. این موضوع به دلیل ارزانتر بودن و سریعتر بودن این روش است. البته در صورت سفیدکاری با استفاده از گچ معمولا پس از مدتی دیوارهای دوده گرفته و سیاه میشوند. بنابراین بهتر است از یک لایه رنگ بر روی گچها نیز استفاده کرد.

– علامت گذاری

برای بازی بچه ها، پی زیری ساختمان یا مشخص کردن مرز زمینها از گچ استفاده میشود. به همین دلیل میتوان آن را یک ماده علاکتگذار مناسب دانست. به علاوه در هنگام نازک کاری برای تراز کردن یا تعیین محل تاسیسات مختلف نیز میتوان از گچ استفاده کرد. چرا که این ماده به راحتی پاک شده و به سطوح آسیبی وارد نمیکند.

– تثبیت

از آنجایی که ترکیب آب با گچ ماده ای خمیری و چسبناک میسازد که به سرعت خشک میشود، میتوان از آن برای تثبیت اولیه مصالح مختلف یا ابزارها استفاده کرد. به عنوان مثال برای تثبیت اولیه تیرهای سقف یا چارچوب دربهای ساختمان میتوان از گچ استفاده کرد.

سخن پایانی

گچ یکی از ارزانترین و پرکاربردترین مصالح ساختمانی است که به دلیل انعطاف پذیری بالایی که دارد برای زیباسازی فصای داخلی امکان، ساختمانها و خانه ها نیز استفاده میشود. یکی دیگر از موادی که میتوان برای زیباسازی نمای ساختمان استفاده کرد، جی اف آر سی است. این ماده پرکاربرد به صورت سنگ گچ از طبیعت به دست آمده و سپس در کارخانه به پودر گچ تبدیل میشود. در روشهای سنتی برای پرداخت گچ از ماله استفاده میشد اما در شیوه های جدیدتر از دستگاه گچ پاش استفاده میشود که دورریز کمتر و سرعت بالاتری دارد. در این مقاله تلاش کردیم همه موضوعاتی را که پیرامون گچ و گچ پاش وجود دارد بررسی کنیم.